One Only Way: มหาสติปัฏฐานสูตร / ไทย

๙. มหาสติปัฏฐานสูตร (๒๒)

พระไตรปิฏก ฉบับสยามรัฐ เล่มที่ ๑๐ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๒ ทีฆนิกาย มหาวรรค
หน้าที่ ๒๕๗ - ๒๗๗.

Mahasatipatthana Sutta

Translated by U Jotika & U Dhamminda

Please practise in accordance with this Mahasatipatthana Sutta so that you can see why it is acknowledged as the most important Sutta that the Buddha taught.
Try to practise all the different sections from time to time as they are all useful, but in the beginning start with something simple such as being mindful while walking (see Iriyapatha Pabba), or the mindfulness of in and out breathing (see Anapana Pabba). Then as you practise these you will be able to practise the other sections contained within this Sutta and you will find that all the four satipatthanas can be practised concurrently.
A sutta should be read again and again as you will tend to forget its message. The message here in this Sutta is that you should be mindful of whatever is occurring in the body and mind, whether it be good or bad, and thus you will become aware that all conditioned phenomena are impermanent, unsatisfactory and not-self.
The original Pali text of this Sutta can be found in Mahavagga of the Digha Nikaya.

Preamble

[๒๗๓] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้-
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ในกุรุชนบท มีนิคมของชาวกุรุ ชื่อว่ากัมมาสทัมมะ
ณ ที่นั้น พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย
ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคว่า พระพุทธเจ้าข้า
พระผู้มีพระภาคได้ตรัสพระพุทธภาษิตนี้ว่า
Thus have I heard [note1].
The Bhagava [note2] was at one time residing at the market-town
called Kammasadhamma in the Kuru country [note3].
There the Bhagava addressed the bhikkhus [note4] saying "O, Bhikkhus",
and they replied to him, "Bhadante," [note5] . Then the Bhagava said:

ดูกรภิกษุทั้งหลาย

หนทางนี้เป็นที่ไปอันเอก
Bhikkhus, this is the one and the only way [note6]

เพื่อความบริสุทธิ์ของเหล่าสัตว์
for the purification (of the minds) of beings,

เพื่อล่วงความโศกและปริเทวะ
for overcoming sorrow and lamentation,

เพื่อความดับสูญแห่งทุกข์และโทมนัส
for the cessation [note7] of physical and mental pain [note8]

เพื่อบรรลุธรรมที่ถูกต้อง
for attainment of the Noble Paths [note9]

เพื่อทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพาน
and for the realization of Nibbana [note10].

หนทางนี้ คือ สติปัฏฐาน ๔ ประการ
That (only way) is the four satipatthanas [note11].

๔ ประการ เป็นไฉน
What are these four? [note12]

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus, a bhikkhu (i.e. a disciple)

พิจารณาเห็นกายในกายอยู่
dwells perceiving again and again the body (kaya) [note13]
as just the body [note14] (not mine, not I, not self, but just a phenomenon)

มีความเพียร
with diligence, [note15]

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, [note16]

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;[note17]

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่
he dwells perceiving again and again feelings (vedana) [note18] as just feelings (not mine, not I, not self but just as phenomena)

มีความเพียร
with diligence, [note15]

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, [note16]

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;note17

พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่
he dwells perceiving again and again the mind (citta) [note19] as just the mind
(not mine, not I, not self but just a phenomenon)

มีความเพียร
with diligence,[ note15]

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, note16

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;[note17]

พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่
he dwells perceiving again and again dhammas [note20] as just dhammas
(not mine, not I, not self but just as phenomena)

มีความเพียร
with diligence, note15

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, [note16]

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;[note17]

จบอุทเทสวารกถา

I. Kayanupassana (Contemplation on the Body)
i. Anapana Pabba (Section on In and Out Breathing)

[๒๗๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again the body as just the body.

ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ไปสู่ป่าก็ดี ไปสู่โคนไม้ก็ดี ไปสู่เรือนว่างก็ดี
นั่งคู้บัลลังก์ตั้งกายตรง ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า
Here (in this teaching), bhikkhus, a bhikkhu having gone to the forest, or to the foot of a tree, or to an empty, solitary place;[note21] sits down cross-legged,[note22] keeping his body erect, and directs his mindfulness (towards the object of mindfulness).[note23]

เธอมีสติหายใจเข้า มีสติหายใจออก
Then only with keen mindfulness he breathes in and
only with keen mindfulness he breathes out.

เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้ายาว
เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกยาว
Breathing in a long breath, he knows, "I breathe in a long breath";
breathing out a long breath, he knows, "I breathe out a long breath";

เมื่อหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้าสั้น
เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกสั้น
breathing in a short breath, he knows, "I breathe in a short breath";
breathing out a short breath, he knows, "I breathe out a short breath",

ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอดกองลมหายใจทั้งปวง หายใจเข้า
ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอดกองลมหายใจทั้งปวง หายใจออก
"Aware of the whole breath body, I shall breathe in",[note24]
thus he trains himself;
"Aware of the whole breath body, I shall breathe out", thus he trains himself.

ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขาร หายใจเข้า
ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขาร หายใจออก
"Calming the process of breathing, I shall breathe in",[note25[
thus he trains him self;
"Calming the process of breathing, I shall breathe out",
thus he trains himself.[note26]

ดูกรภิกษุทั้งหลาย นายช่างกลึงหรือลูกมือของนายช่างกลึงผู้ขยัน
เมื่อชักเชือกกลึงยาว ก็รู้ชัดว่า เราชักยาว
เมื่อชักเชือกกลึงสั้น ก็รู้ชัดว่า เราชักสั้น
Just as, bhikkhus, a skilful turner or a turner's apprentice
pulling a long pull (on the string turning the lathe), knows, "I am pulling a long pull";
pulling a short pull, knows, "I am pulling a short pull",

แม้ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน
just so, bhikkhus, a bhikkhu

เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้ายาว
เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกยาว
breathing in a long breath, he knows, "I breathe in a long breath";
breathing out a long breath, he knows, "I breathe out a long breath";

เมื่อหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้าสั้น
เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกสั้น
breathing in a short breath, he knows, "I breathe in a short breath";
breathing out a short breath, he knows, "I breathe out a short breath"

ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอดกองลมหายใจทั้งปวง หายใจเข้า
ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอดกองลมหายใจทั้งปวง หายใจออก
"Aware of the whole breath body, I shall breathe in",note24 thus he trains himself;
"Aware of the whole breath body, I shall breathe out", thus he trains himself.

ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขาร หายใจเข้า
ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขาร หายใจออก
"Calming the process of breathing, I shall breathe in",note25
thus he trains himself;
"Calming the process of breathing, I shall breathe out",
thus he trains himself.[note26] "

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;[note28] or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.[note29]

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.[note30]

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ก็เพียงสักว่าความรู้
That mindfulness is just for gaining insight (vipassana)

เพียงสักว่าอาศัยระลึกเท่านั้น
and mindfulness progressively.

เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก
Being detached from craving and wrong views [note31]
he dwells without clinging to anything in the world.[note32]

จบอานาปานบรรพ

ii. Iriyapatha Pabba (Section on Postures)

[๒๗๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง ภิกษุ
And again, bhikkus, a bhikkhu

เมื่อเดิน ก็รู้ชัดว่าเราเดิน
while walking [note33] knows "I am walking";[note34]

เมื่อยืน ก็รู้ชัดว่าเรายืน
while standing, he knows, "I am standing";

เมื่อนั่ง ก็รู้ชัดว่าเรานั่ง
while sitting, he knows, "I am sitting";

เมื่อนอนก็รู้ชัดว่าเรานอน หรือ
while lying down he knows, "I am lying down."note35

เธอตั้งกายไว้ด้วยอาการอย่างใดๆ ก็รู้ชัดอาการอย่างนั้นๆ
To summarize, a bhikkhu should know whatever way
his body is moving or placed.[note36]

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body [note27] as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;[note28] or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.[note29]

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.[note30]

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

จบอิริยาปถบรรพ

iii. Sampajanna Pabba (Section on Clear Understanding)

[๒๗๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุย่อมทำความรู้สึกตัว

ในการก้าว ในการถอย
a bhikkhu while going forward or while going back
does so with clear understanding;note39

ในการแล ในการเหลียว
while looking straight ahead or while looking elsewhere
he does so with clear understanding;

ในการคู้เข้า ในการเหยียดออก
while bending or stretching his limbs
he does so with clear understanding;

ในการทรงผ้าสังฆาฏิบาตรและจีวร
while carrying the alms bowl and while wearing the robes
he does so with clear understanding;

ในการฉัน การดื่ม การเคี้ยว การลิ้ม
while eating, drinking, chewing, and savouring
he does so with clear understanding;

ในการถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ
while urinating or defecating
he does so with clear understanding;

ย่อมทำความรู้สึกตัว

ในการเดิน การยืน การนั่ง การหลับ การตื่น
while walking, standing, sitting, falling asleep, waking,

การพูด การนิ่ง
speaking or when remaining silent,
he does so with clear understanding.

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.[note30]

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก
Being detached from craving and wrong views note31
he dwells without clinging to anything in the world.[note32]

จบสัมปชัญญบรรพ

iv. Patikulamanasika Pabba
(Section on Contemplation of Impurities)

[๒๗๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus, a bhikkhu

ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ
a bhikkhu examines and reflects closely upon this very body,

แต่พื้นเท้าขึ้นไป แต่ปลายผมลงมา มีหนังเป็นที่สุดรอบ
from the soles of the feet up and from the tips of the head hair down,
enclosed by the skin

เต็มด้วยของไม่สะอาดมีประการต่างๆ ว่า มีอยู่ในกายนี้
and full of various kinds of impurities,note40 (thinking thus)
"There exists in this body:

ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง
hair of the head, hair of the body, nails, teeth, skin,

เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก
flesh, sinews, bones, marrow,

ม้าม หัวใจ ตับ ผังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้ทบ
kidneys, heart, liver, membranes (including the pleura, the
diaphragm and other forms of membrane in the body),
spleen, lungs, intestines, mysentery,

อาหารใหม่ อาหารเก่า
gorge, faeces,

ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ
brain, bile, phlegm, pus, blood, sweat,

มันข้น น้ำตา มันเหลว น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร
solid fat, tears, liquid fat, saliva, mucus,
synovic fluid (i.e. lubricating oil of the joints) and urine."

ดูกรภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนไถ้มีปากสองข้าง เต็มด้วยธัญชาติต่างชนิด คือ
Just as if, bhikkhus, there were a double-mouthed provision bag
filled with various kinds of grain such as:

ข้าวสาลี ข้าวเปลือก ถั่วเขียว ถั่วเหลือง งา ข้าวสาร
hill-paddy, paddy, green-gram, cow pea, sesamum, and husked rice;

บุรุษผู้มีนัยน์ตาดีแก้ไถ้นั้นแล้ว พึงเห็นได้ว่า
and a man with sound eyes, having opened it, should examine it thus:

นี้ข้าวสาลี นี้ข้าวเปลือก นี้ถั่วเขียว นี้ถั่วเหลือง นี้งา นี้ข้าวสาร ฉันใด
"This is hill-paddy, this is paddy, this is green-gram,
this is cow pea, this is sesamum, and this is husked rice."

ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ
Just so, bhikkhus, a bhikkhu examines and reflects closely upon this very body,

ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง
hair of the head, hair of the body, nails, teeth, skin,
เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก
flesh, sinews, bones, marrow,

ม้าม หัวใจ ตับ ผังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้ทบ
kidneys, heart, liver, membranes (including the pleura, the
diaphragm and other forms of membrane in the body),
spleen, lungs, intestines, mysentery,

อาหารใหม่ อาหารเก่า
gorge, faeces,

ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ
brain, bile, phlegm, pus, blood, sweat,

มันข้น น้ำตา มันเหลว น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร
solid fat, tears, liquid fat, saliva, mucus,
synovic fluid (i.e. lubricating oil of the joints) and urine."

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

จบปฏิกูลมนสิการบรรพ

v. Dhatumanasika Pabba
(Section on Contemplation on Elements)

[๒๗๘] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ
a bhikkhu examines and reflects closely upon this very body

ซึ่งตั้งอยู่ตามที่ ตั้งอยู่ตามปรกติ โดยความเป็นธาตุว่า มีอยู่ในกายนี้
however it be placed or disposed as composed of (only)
primary elements note41 thus:

ธาตุดิน
the earth element,

ธาตุน้ำ
the water element,

ธาตุไฟ
the fire element,

ธาตุลม
and the air element."note42

คนฆ่าโคหรือลูกมือของคนฆ่าโคผู้ขยัน ฆ่าโคแล้ว
แบ่งออกเป็นส่วน นั่งอยู่ที่หนทางใหญ่สี่แพร่ง ฉันใด
Just as if, bhikkhus, a skillful butcher or his apprentice, having slaughtered a cow
and divided it into portions were sitting at the junction of four high roads,note43

ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ
ซึ่งตั้งอยู่ตามที่ ตั้งอยู่ตามปรกติ โดยความเป็นธาตุว่า มีอยู่ในกายนี้
just so, a bhikkhu examines and reflects closely upon this body
however it be placed or disposed as composed of (only) the primary elements
thus: "There exists in this body

ธาตุดิน
the earth element,

ธาตุน้ำ the water element,

ธาตุไฟ
the fire element,

ธาตุลม
and the air element."note42

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

จบธาตุมนสิการบรรพ

vi. Navasivathika Pabba
(Section on Nine Stages of Corpses)

Part 1

[๒๗๘] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

ตายแล้ววันหนึ่งบ้าง สองวันบ้าง สามวันบ้าง
one day dead, or two days dead, or three days dead,

ที่ขึ้นพอง มีสีเขียวน่าเกลียด มีน้ำเหลืองไหลน่าเกลียด
swollen, blue and festering,

เธอย่อมน้อมเข้ามาสู่กายนี้แหละว่าถึงร่างกายอันนี้เล่า
he then compares it to his own body thus:

ก็มีอย่างนี้เป็นธรรมดา
"Truly this body is of the same nature,

คงเป็นอย่างนี้
it will become like that

ไม่ล่วงความเป็นอย่างนี้ไปได้
and cannot escape from it."note44

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 2

[๒๘๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

อันฝูงกาจิกกินอยู่บ้าง ฝูงนกตะกรุมจิกกินอยู่บ้าง ฝูงแร้งจิกกินอยู่บ้าง
หมู่สุนัขกัดกินอยู่บ้าง หมู่สุนัขจิ้งจอกกัดกินอยู่บ้าง
หมู่สัตว์ตัวเล็กๆต่างๆ กัดกินอยู่บ้าง
being devoured by crows, being devoured by hawks, being devoured by vultures, being devoured by herons, being devoured by dogs, being devoured by tigers, being devoured by leopards, being devoured by jackals, or being devoured by various kinds of worms,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 3

[๒๘๑] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

เป็นร่างกระดูก ยังมีเนื้อและเลือด ยังมีเส้นเอ็นผูกรัดอยู่
that is just a skeleton held together by the tendons, with some flesh and blood still adhering to it,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 4

[๒๘๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

เป็นร่างกระดูก ปราศจากเนื้อ แต่ยังเปื้อนเลือด ยังมีเส้นเอ็นผูกรัดอยู่
that is just a skeleton held together by the tendons,
blood-besmeared, fleshless,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 5

[๒๘๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

เป็นร่างกระดูก ปราศจากเนื้อและเลือดแล้ว ยังมีเส้นเอ็นผูกรัดอยู่
that is just a skeleton held together by the tendons
without flesh and blood,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 6

[๒๘๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

คือ เป็นกระดูก ปราศจากเส้นเอ็นผูกรัดแล้ว
เรี่ยรายไปในทิศใหญ่ทิศน้อย คือ
กระดูกมือไปทางหนึ่ง กระดูกเท้าไปทางหนึ่ง กระดูกแข้งไปทางหนึ่ง
กระดูกขาไปทางหนึ่ง กระดูกสะเอวไปทางหนึ่ง กระดูกหลังไปทางหนึ่ง
กระดูกสันหลังไปทางหนึ่ง กระดูกสีข้างไปทางหนึ่ง กระดูกหน้าอกไปทางหนึ่ง
กระดูกไหล่ไปทางหนึ่ง กระดูกแขนไปทางหนึ่ง กระดูกคอไปทางหนึ่ง
กระดูกคางไปทางหนึ่ง กระดูกฟันไปทางหนึ่ง กระโหลกศีรษะไปทางหนึ่ง
that is just loose bones scattered in all directions; at one place
bones of a hand, at another place bones of a foot, at another place ankle-bones,
at another place shin-bones, at another place thigh-bones,
at another place hip-bones, at another place rib-bones,
at another place spinal-bones,at another place shoulder-bones, at another place neck-bones,
at another place the jawbone, at another place the teeth,and at another place the skull,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 7

[๒๘๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

คือ เป็นกระดูกมีสีขาว เปรียบด้วยสีสังข์
that is just white bones of conch-like colour,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 8

[๒๘๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

คือ เป็นกระดูกกองเรียงรายอยู่แล้วเกินปีหนึ่งขึ้นไป
that is bones more than a year old, lying in a heap,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving
again and again the body as just the body.

Part 9

[๒๘๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkus,

ภิกษุเหมือนกะว่าพึงเห็น
if a bhikkhu should see a body,

สรีระที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า
discarded in the charnel ground,

คือ เป็นกระดูกผุ เป็นจุณแล้ว
that is just rotted bones,

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the body note27 as just the body
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in others;note28 or

พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the body
as just the body in both himself and in others.note2

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the body;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the body with their causes.note30

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the body exists
(not a soul, a self or I).

จบนวสีวถิกาบรรพ

จบกายานุปัสสนา

II. Vedananupassana (Contemplation on Feelings)

[๒๘๘] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again that feelings (vedana)note45 are just feelings (not mine, not I, not self but just as phenomena)?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

เสวยสุขเวทนาอยู่ ก็รู้ชัดว่า เราเสวยสุขเวทนา หรือ
while experiencing a pleasant feeling,note46
a bhikkhu knows, "I am experiencing a pleasant feeling"; or

เสวยทุกขเวทนา ก็รู้ชัดว่า เราเสวยทุกขเวทนา หรือ
while experiencing an unpleasant feeling,note47
he knows, "I am experiencing an unpleasant feeling"; or

เสวยอทุกขมสุขเวทนาก็รู้ชัดว่า เราเสวยอทุกขมสุขเวทนา หรือ
while experiencing a feeling that is neither pleasant nor unpleasant,note48
he knows,"I am experiencing a feeling that is neither pleasant nor unpleasant.''

เสวยสุขเวทนามีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยสุขเวทนามีอามิส หรือ
While experiencing a pleasant feeling associated with sense pleasures,note49
he knows, "I am experiencing a pleasant feeling associated with sense pleasures";

เสวยสุขเวทนาไม่มีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยสุขเวทนาไม่มีอามิส หรือ
while experiencing a pleasant feeling not associated with sense pleasures ,note50
he knows, "I am experiencing a pleasant feeling not associated with sense pleasures.''

เสวยทุกขเวทนามีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยทุกขเวทนามีอามิส หรือ
While experiencing an unpleasant feeling associated with sense pleasures, note51
he knows, "I am experiencing an unpleasant feeling associated with sense pleasures"; or

เสวยทุกขเวทนาไม่มีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยทุกขเวทนาไม่มีอามิส หรือ
while experiencing an unpleasant feeling not associated with sense pleasures,note52 he knows, ''I am experiencing an unpleasant feeling not associated with sense pleasures.''

เสวยอทุกขมสุขเวทนามีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยอทุกขมสุขเวทนามีอามิส หรือ
While experiencing a feeling, that is neither pleasant nor unpleasant that is as sociated with sense pleasures,note53 he knows, "I am experiencing a feeling that is neither pleasant nor unpleasant that is associated with sense pleasures"; or

เสวยอทุกขมสุขเวทนาไม่มีอามิส ก็รู้ชัดว่า เราเสวยอทุกขมสุขเวทนาไม่มีอามิส
while experiencing a feeling that is neither pleasant nor unpleasant that is not associated with sense pleasures, he knows, "I am experiencing a feeling that is neither pleasant nor unpleasant that is not associated with sense pleasures.

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again feelings as just feelings (not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself; or

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาภายนอกบ้าง
he dwells perceiving again and again feelings as just feelingsin in others; or

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
he dwells perceiving again and again feelings as just feelings in both himself and in others.note29

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of feelings; or
 
พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในเวทนาบ้าง
he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of feelings; or 
พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในเวทนาบ้าง
ย่อมอยู่
he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of feelings with their causes.note54

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า เวทนามีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only feelings exist
(not a soul, a self or I).

เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก
Being detached from craving and wrong views
he dwells without clinging to anything in the world.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving again and again the feelings as just feelings.

จบเวทนานุปัสสนา

III. Cittanupassana (Contemplation on the Mind)

[๒๘๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again the mind (citta) as just the mind (not mine, not I, not self but just a phenomenon)?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

จิตมีราคะ ก็รู้ว่าจิตมีราคะ หรือ
when a mind with greed (raga) note55 arises,
a bhikkhu knows,"This is a mind with greed"; or

จิตปราศจากราคะ ก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ
when a mind without greed note56 arises,
he knows, "This is a mind without greed";

จิตมีโทสะ ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ หรือ
when a mind with anger (dosa) note57" arises,
he knows, "This is a mind with anger"; or

จิตปราศจากโทสะ ก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ
when a mind without anger note58 arises,
he knows, "This is a mind without anger";

จิตมีโมหะ ก็รู้ว่าจิตมีโมหะ หรือ
when a mind with delusion (moha) note59 arises,
he knows, "This is a mind with delusion"; or

จิตปราศจากโมหะ ก็รู้ว่าจิตปราศจากโมหะ
when a mind without delusion note60 arises,
he knows, "This is a mind without delusion"; or

จิตหดหู่ ก็รู้ว่าจิตหดหู่
when a lazy, slothful mind (samkhittacitta) note61 arises,
he knows, "This is a lazy, slothful mind"; or

จิตฟุ้งซ่าน ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน
when a distracted mind (vikkhittacitta) note62 arises,
he knows, "This is a distracted mind"; or

จิตเป็นมหรคต ก็รู้ว่าจิตเป็นมหรคต หรือ
when a developed mind (mahagattacitta) note63 arises,
he knows, "This is a developed mind"; or

จิตไม่เป็นมหรคต ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหรคต
when an undeveloped mind (amahagattacitta) note64 arises,
he knows, "This is an undeveloped mind"; or

จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า หรือ
when an inferior mind (sauttaracitta) note65 arises,
he knows, "This is an inferior mind"; or

จิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ว่าจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า
when a superior mind (anuttaracitta) note66 arises,
he knows, "This is a superior mind"; or

จิตเป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ หรือ
when a concentrated mind (samahitacitta) note67arises,
he knows, "This is a concentrated mind"; or

จิตไม่เป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ
when an unconcentrated mind (asamahitacitta) note68 arises,
he knows, "This is an unconcentrated mind''; or

จิตหลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น หรือ
when a mind temporarily free from defilements (vimutticitta) note69 arises,
he knows, "This is a mind temporarily free from defilements"; or

จิตไม่หลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น
when a mind not free from defilements (avimutticitta) arises,
he knows, "This is a mind not free from defilements".

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นเห็นจิตในจิตภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again the mind as just the mind
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself;

พิจารณาเห็นเห็นจิตในจิตภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the mind as just the mind
in others;

พิจารณาเห็นเห็นจิตในจิตทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again the mind as just the mind
in both himself and in others

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในจิตบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of the mind;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในจิตบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of the mind;

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในจิตบ้าง
ย่อมอยู่
or he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of the mind;with their causes. note70

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า จิตมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the mind exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นเห็นจิตในจิตอยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving again and again the mind as just the mind.

จบจิตตานุปัสสนา

IV. Dhammanupassana (Contemplation on Dhammas)

i. Nivarana Pabba (Section on Hindrances)

[๒๙๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again dhammas as just dhammas (not mine, not I, not self, but just as phenomena)?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือนิวรณ์ ๕
Here (in this teaching), bhikkhus, a bhikkhu dwells perceiving again and again the five hindrances (nivarana dhamma) as just the five hindrances note71 (not mine, not I, not self, but just as phenomena).

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคือนิวรณ์ ๕ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again the five hindrances as just the five hindrances.

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

เมื่อกามฉันท์มีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า กามฉันท์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
while sense-desire (kamachanda) is present in him,
a bhikkhu knows, "There is sense-desire present in me"; or

เมื่อกามฉันท์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า กามฉันท์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา while sense-desire is not present in him,
he knows, "There is no sense-desire present in me".

อนึ่ง

กามฉันท์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the sense-desire which has not yet arisen comes to arise;

กามฉันท์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the sense-desire that has arisen comes to be discarded;

กามฉันท์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded sense-desire will not arise in the future.note72

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อพยาบาทมีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า พยาบาทมีอยู่ ณภายในจิตของเรา หรือ
While ill-will (byapada) is present in him
he knows, "There is ill-will present in me"; or

เมื่อพยาบาทไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า พยาบาทไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while ill-will is not present in him, he knows, "There is no ill-will present in me.

อนึ่ง

พยาบาทที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใดย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the ill-will which has not yet arisen comes to arise;

พยาบาทที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the ill-will which has arisen comes to be discarded;

พยาบาทที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded ill-will will not arise in the future.note73

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อถีนมิทธะมีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่าถีนมิทธะมีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While sloth and torpor are present in him,
he knows, "There are sloth and torpor present in me"; or

เมื่อถีนมิทธะไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตย่อมรู้ชัดว่า ถีนมิทธะไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while sloth and torpor are not present in him, he knows "There is no sloth and torpor present in me.

อนึ่ง

ถีนมิทธะที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
" He also knows how the sloth and torpor which has not yet arisen comes to arise;

ถีนมิทธะที่เกิดขึ้นแล้ว จะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the sloth and torpor that has arisen comes to be discarded;

ถีนมิทธะที่ละได้แล้ว จะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded sloth and torpor will not arise in the future.note74

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่ออุทธัจจกุกกุจจะมีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า
อุทธัจจกุกกุจจะมีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While distraction and worry (uddhacca-kukkucca) are present in him,
he knows, "There are distraction and worry present in me"; or

เมื่ออุทธัจจกุกกุจจะไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า
อุทธัจจกุกกุจจะไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while distraction and worry are not present in him,
he knows, "There are no distraction and worry present in me."

อนึ่ง

อุทธัจจกุกกุจจะที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He knows how the distraction and worry which has not yet arisen comes to arise,

อุทธัจจกุกกุจจะที่เกิดขึ้นแล้ว จะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the distraction and worry that has arisen comes to be discarded;

อุทธัจจกุกกุจจะที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the discarded distraction and worry will not arise in the future.note75

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อวิจิกิจฉามีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า วิจิกิจฉามีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While doubt or wavering of the mind (vicikiccha) is present in him, he knows, "There is doubt or wavering of the mind present in me"; or

เมื่อวิจิกิจฉาไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต ย่อมรู้ชัดว่า วิจิกิจฉาไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while doubt or wavering of the mind is not present in him,"
he knows, "There is no doubt or wavering of mind present in me.

อนึ่ง

วิจิกิจฉาที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the doubt or wavering of mind which has not yet arisen
comes to arise;

วิจิกิจฉาที่เกิดขึ้นแล้ว จะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
he knows how the doubt or wavering of mind that has arisen
comes to be discarded;

วิจิกิจฉาที่ละได้แล้ว จะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded doubt or wavering of mind will not arise in the future.note76

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas (not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself; or

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายนอกบ้าง
he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas in others;

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas
in both himself and in others

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในธรรมบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of dhammas;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในธรรมบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of dhammas; or

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในธรรมบ้าง
ย่อมอยู่
he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of dhammas;with their causes. note77

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า ธรรมมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the dhammas exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ นิวรณ์ ๕ อยู่
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving again and again the five hindrances as just the five hindrances. 

จบนีวรณบรรพ

ii. Khanda Pabba (Section on Aggregates)

[๒๙๑] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkhus,

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคืออุปาทานขันธ์ ๕
a bhikkhu dwells perceiving again and again the five aggregates of clinging (upadanakkhandha)note78 as just the five aggregates of clinging (not mine, not I, not self but just as phenomena)

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคืออุปาทานขันธ์ ๕ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again
the five aggregates of clinging as just the five aggregates of clinging?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

พิจารณาเห็นดังนี้ว่า
a bhikkhu perceives thus:

อย่างนี้รูป
"This is the corporeal body (rupa);
อย่างนี้ความเกิดขึ้นแห่งรูป
this is the cause and the actual appearing of the corporeal body;
อย่างนี้ความดับแห่งรูป
this is the cause and the actual dissolution of the corporeal body.

อย่างนี้เวทนา
This is feeling (vedana)
อย่างนี้ความเกิดขึ้นแห่งเวทนา
this is the cause and the actual appearing of feeling
อย่างนี้ความดับแห่งเวทนา
this is the cause and the actual dissolution of feeling.

อย่างนี้สัญญา
This is perception (sanna);
อย่างนี้ความเกิดขึ้นแห่งสัญญา
this is the cause and the actual appearing of perception;
อย่างนี้ความดับแห่งสัญญา
this is the cause and the actual dissolution of perception.

อย่างนี้สังขาร
These are mental formations (sankhara);
อย่างนี้ความเกิดขึ้นแห่งสังขาร
this is the cause and the actual appearing of mental formations;
อย่างนี้ความดับแห่งสังขาร
this is the cause and the actual dissolution of mental formations.

อย่างนี้วิญญาณ
This is consciousness (vinnana);
อย่างนี้ความเกิดขึ้นแห่งวิญญาณ
this is the cause and the actual appearing of consciousness;
อย่างนี้ความดับแห่งวิญญาณ
this is the cause and the actual dissolution of consciousness."note79

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นธรรมในธรรม
คือ อุปาทานขันธ์ ๕ อยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, this is a way in which a bhikkhu dwells perceiving again and again
the five aggregates of clinging as just the five aggregates of clinging.

จบขันธบรรพ

iii. Ayatana Pabba (Section on Sense Bases)

[๒๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง
And again, bhikkhus,

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ อายตนะภายในและภายนอก ๖
a bhikkhu dwells perceiving again and again the six internal and external sense bases (ayatana)note81 as just the six internal and external sense bases (not mine, not I, not self, but just as phenomena).

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ อายตนะภายในและภายนอก ๖ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again the six internal and external sense bases as just the six internal and external sense bases?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อม
Here (in this teaching),bhikkhus, a bhikkhu

รู้จักนัยน์ตา
knows the eye

รู้จักรูป และ
and the visible objects

รู้จักนัยน์ตาและรูปทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both.

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;

สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ภิกษุย่อม

รู้จักหู
He knows the ear

รู้จักเสียง และ.
and sounds

รู้จักหู และเสียง ทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;

สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ภิกษุย่อม

รู้จักจมูก
He knows the nose

รู้จักกลิ่น และ
and odour

รู้จักจมูก และ กลิ่น ทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both.

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;

สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ภิกษุย่อม

รู้จักลิ้น
He knows the tongue

รู้จักรส และ
and tastes

รู้จักลิ้น และ รส ทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both.

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;

สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ภิกษุย่อม

รู้จักกาย
He knows the body

รู้จักสิ่งที่จะพึงถูกต้องด้วยกาย และ
and tactile objects

รู้จักกาย และ สิ่งที่จะพึงถูกต้องด้วยกาย
ทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both.

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;
 
สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ภิกษุย่อม

รู้จักใจ
He knows the mind

รู้จักธรรมารมณ์ และ
and mind objects (dhamma)

รู้จักใจและธรรมารมณ์ทั้ง ๒ นั้น อันเป็นที่อาศัยบังเกิดของสังโยชน์
and the fetter that arises dependent on both.

อนึ่ง

สังโยชน์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the fetter which has not yet arisen comes to arise;

สังโยชน์ที่เกิดขึ้นแล้วจะละเสียได้ด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the fetter that has arisen comes to be discarded;

สังโยชน์ที่ละได้แล้วจะไม่เกิดขึ้นต่อไปด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the discarded fetter will not arise in the future.note82

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself; or

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายนอกบ้าง
he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas in others;

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas
in both himself and in others

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในธรรมบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of dhammas;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในธรรมบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of dhammas; or

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในธรรมบ้าง
ย่อมอยู่
he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of dhammas;with their causes. note77

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า ธรรมมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the dhammas exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ อายตนะภายใน
และภายนอก ๖ อยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, in this way a bhikkhu dwells perceiving again and again the six internal and external sense bases as just the six internal and external sense bases.

จบอายตนบรรพ

iv. Bojjhanga Pabba (Section on Enlightenment Factors)

[๒๙๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรม
คือโพชฌงค์ ๗
And again, bhikkhus, a bhikkhu dwells perceiving again and again the seven factors of enlightenment (bhojjanga) as just the seven factors of enlightenment (not mine, not I, not self, but just as phenomena).

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคือโพชฌงค์ ๗ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again the seven factors of enlightenment as just the seven factors of enlightenment?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

เมื่อสติสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า สติสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
while the enlightenment factor of mindfulness (sati-sambojjhanga) note84 is present in him,
a bhikkhu knows, "The enlightenment factor of mindfulness is present in me";or

เมื่อสติสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า สติสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of mindfulness is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of mindfulness is not present in me."

อนึ่ง

สติสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of mindfulness which has not yet arisen comes to arise;

สติสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing
the arisen enlightenment factor of mindfulness comes to be.note85

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อธัมมวิจยสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่าธัมมวิจยสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of investigation of phenomena (dhammavicaya- bhojjanga)note86 is present in him, he knows, "The enlightenment factor of investigation of phenomena is present in me"; or

เมื่อธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่าธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of investigation of phenomena is not present in him, he knows, "The enlightenment factor of investigation of phenomena is not present in me."

อนึ่ง

ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of investigation of phenomena which has not yet arisen comes to arise;

ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing the arisen enlightenment factor of investigation of phenomena comes to be.

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อวิริยสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า วิริยสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of effort (viriya-sambojjhanga)note87 is present in him, he knows, "The enlightenment factor of effort is present in me", or

เมื่อวิริยสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า วิริยสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of effort is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of effort is not present in me."

อนึ่ง

วิริยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of effort which has not yet arisen comes to arise;

วิริยสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing
the arisen enlightenment factor of effort comes to be.

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อปีติสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า ปีติสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of rapture (piti-sambojjhanga)note88 is present in him, he knows, "The enlightenment factor of rapture is present in me"; or

เมื่อปีติสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า ปีติสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of rapture is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of rapture is not present in me."

อนึ่ง

ปีติสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of rapture
which has not yet arisen comes to arise;

ปีติสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing the arisen enlightenment factor of rapture comes to be.

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อปัสสัทธิสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of tranquility (passadhi-sambojjhanga)note89 is present in him,
he knows, "The enlightenment factor of tranquility is present in me";or

เมื่อปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of tranquility is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of tranquility is not present in me."

อนึ่ง

ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of tranquility
which has not yet arisen comes to arise;

ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing
the arisen enlightenment factor of tranquility comes to be.

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อสมาธิสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า สมาธิสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of concentration (samadhi-sambojjhanga)note90
is present in him, he knows, "The enlightenment factor of concentration
is present in me"; or

เมื่อสมาธิสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า สมาธิสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of concentration is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of concentration is not present in me."

อนึ่ง

สมาธิสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of concentration
which has not yet arisen comes to arise;

สมาธิสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfillment in developing the arisen
enlightenment factor of concentration comes to be.

อีกอย่างหนึ่ง

เมื่ออุเบกขาสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า อุเบกขาสัมโพชฌงค์มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา หรือ
While the enlightenment factor of equanimity (upekkha-sambojjhanga)note91
is present in him, he knows, "The enlightenment factor of equanimity
is present in me"; or

เมื่ออุเบกขาสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณภายในจิต
ย่อมรู้ชัดว่า อุเบกขาสัมโพชฌงค์ไม่มีอยู่ ณ ภายในจิตของเรา
while the enlightenment factor of equanimity is not present in him,
he knows, "The enlightenment factor of equanimity is not present in me." 

อนึ่ง

อุเบกขาสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิดจะเกิดขึ้นด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
He also knows how the enlightenment factor of equanimity
which has not yet arisen comes to arise;

อุเบกขาสัมโพชฌงค์ที่เกิดขึ้นแล้ว จะเจริญบริบูรณ์ด้วยประการใด
ย่อมรู้ชัดประการนั้นด้วย
and he knows how the complete fulfilment in developing the arisen
enlightenment factor of equanimity comes to be.

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายในบ้าง
Thus he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas
(not mine, not I, not self, but just a phenomenon) in himself; or

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมภายนอกบ้าง
he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas in others;

พิจารณาเห็นเห็นธรรมในธรรมทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
or he dwells perceiving again and again dhammas as just dhammas
in both himself and in others

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในธรรมบ้าง
He dwells perceiving again and again the cause
and the actual appearing of dhammas;

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในธรรมบ้าง
or he dwells perceiving again and again the cause
and the actual dissolution of dhammas; or

พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในธรรมบ้าง
ย่อมอยู่
he dwells perceiving again and again both the actual appearing
and dissolution of dhammas;with their causes. note77

อีกอย่างหนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า ธรรมมีอยู่
To summarize, he is firmly mindful of the fact that only the dhammas exists
(not a soul, a self or I).

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ โพชฌงค์ ๗ อยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, in this way a bhikkhu dwells perceiving again and again the seven factors of enlightenment as just the seven factors of enlightenment.

จบโพชฌงคบรรพ

จบภาณวารที่หนึ่ง

v. Sacca Pabba
(Section on Noble Truths)

[๒๙๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อีกข้อหนึ่ง ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ อริยสัจ ๔ อยู่
And again, bhikkhus, a bhikkhu dwells perceiving again and again
the Four Noble Truths as just the Four Noble Truths
(not mine, not I, not self, but just as phenomena).

ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคืออริยสัจ ๔ อยู่ อย่างไรเล่า
And how, bhikkhus, does a bhikkhu dwell perceiving again and again
the Four Noble Truths as just the Four Noble Truths?

เภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมรู้ชัดตามเป็นจริงว่า
Here, (in this teaching), bhikkhus, a bhikkhu knows as it really is,

นี้ทุกข์
"This is dukkha"; he knows as it really is,

นี้ทุกขสมุทัย
"This is the cause of dukkha"; he knows as it really is,

นี้ทุกขนิโรธ
"This is the cessation of dukkha"; he knows as it really is,

นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา ฯ
"This is the path leading to the cessation of dukkha ; he knows as it really is."

a. Dukkhasacca Pabba (Section on the Noble Truth of Dukkha)

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขอริยสัจเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the Noble Truth of dukkha?

แม้ชาติก็เป็นทุกข์
Birth note93 is dukkha,

แม้ชราก็เป็นทุกข์
ageing is also dukkha,

แม้มรณะก็เป็นทุกข์
death is also dukkha;

แม้โสกะ ปริเทวะทุกข์โทมนัสอุปายาส ก็เป็นทุกข์
sorrow, lamentation, physical pain, mental pain and anguish are also dukkha;

แม้ความประจวบกับสิ่งไม่เป็นที่รักก็เป็นทุกข์
to have to associate with those (persons or things) one dislikes is also dukkha;

แม้ความพลัดพรากจากสิ่งที่รักก็เป็นทุกข์
to be separated from those one loves or likes is also dukkha;

ปรารถนาสิ่งใดไม่ได้ แม้อันนั้นก็เป็นทุกข์
wishing for what one cannot get is also dukkha;

โดยย่อ อุปาทานขันธ์ทั้ง ๕ เป็นทุกข์ ฯ
in short, the five aggregates of clinging are dukkha.note94

[๒๙๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย

ก็ชาติเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is birth (jati)?

ความเกิด ความบังเกิดความหยั่งลงเกิด เกิดจำเพาะ
The birth, the being born, the origination, the conception,
the springing into existence,

ความปรากฏแห่งขันธ์ ความได้อายตนะครบ
ในหมู่สัตว์นั้นๆ ของเหล่าสัตว์นั้นๆ
the manifestation of the aggregates, and the acquisition of the sense-bases
of beings in this or that class of beings

อันนี้เรียกว่าชาติ
- this, bhikkhus, is called birth.

ก็ชราเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is ageing (jara)?

ความแก่ ภาวะของความแก่ ฟันหลุด ผมหงอก หนังเป็นเกลียว
It is the ageing, the getting frail, the loss of teeth, the greying of hair,
the wrinkling of skin;

ความเสื่อมแห่งอายุ ความแก่หง่อมแห่งอินทรีย์
ในหมู่สัตว์นั้นๆของเหล่าสัตว์นั้นๆ
the failing of the vital force, the wearing out of the sense faculties of beings
in this or that class of beings

อันนี้เรียกว่าชรา
- this, bhikkhus, is called ageing.

ก็มรณะเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is death (marana)?

ความเคลื่อน ภาวะของความเคลื่อน
The departing and vanishing,

ความแตกทำลาย ความหายไป
the destruction, the disappearance,

มฤตยู ความตาย ความทำกาละ
the death, the completion of the life span,

ความทำลายแห่งขันธ์ ความทอดทิ้งซากศพไว้
the dissolution of the aggregates (khandha), the discarding of the body,

ความขาดแห่งชีวิตินทรีย์ จากหมู่สัตว์นั้นๆ ของเหล่าสัตว์นั้นๆ
and the destruction of the physical life-force of beings in this or that class of beings

อันนี้เรียกว่ามรณะ
- this, bhikkhus, is called death.

ก็โสกะเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is sorrow (soka)?note95

ความแห้งใจ กิริยาที่แห้งใจ ภาวะแห่งบุคคลผู้แห้งใจ
The sorrow, the act of sorrowing, the sorrowful state of mind,

ความผาก ณ ภายใน ความแห้งผาก ณ ภายใน ของบุคคล
ผู้ประกอบด้วยความพิบัติอย่างใดอย่างหนึ่ง
ผู้ถูกธรรมคือทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่งกระทบแล้ว
the inward sorrow and the inward overpowering sorrow that arise because of this or that loss (of relatives, or possessions) or this or that painful state that one experiences

อันนี้เรียกว่าโสกะ
- this, bhikkhus, is called sorrow.

ก็ปริเทวะเป็นไฉน
And what, bhikkhus is lamentation (parideva)?

ความคร่ำครวญ ความร่ำไรรำพัน
The crying and lamenting,

กิริยาที่คร่ำครวญกิริยาที่ร่ำไรรำพัน
the act of crying and lamenting,

ภาวะของบุคคลผู้คร่ำครวญ ภาวะของบุคคลผู้ร่ำไรรำพัน ของบุคคล
ผู้ประกอบด้วยความพิบัติอย่างใดอย่างหนึ่ง
ผู้ถูกธรรมคือทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่งกระทบแล้ว
and the state of crying and lamentation that arises because of this or that loss
(of relatives, or possessions) or this or that painful state that one experiences

อันนี้เรียกว่าปริเทวะ
- this bhikkhus, is called lamentation.

ก็ทุกข์เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is physical pain (dukkha)?

ความลำบากทางกาย ความไม่สำราญทางกาย
The bodily pain and bodily unpleasantness,

ความเสวยอารมณ์อันไม่ดีที่เป็นทุกข์เกิดแต่กายสัมผัส
the painful and unpleasant feeling produced by bodily contact

อันนี้เรียกว่าทุกข์
- this, bhikkhus, is called physical pain.

ก็โทมนัสเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is mental pain (domanassa)?

ความทุกข์ทางจิต ความไม่สำราญทางจิต
The pain in the mind and the unpleasantness in the mind,

ความเสวยอารมณ์อันไม่ดีที่เป็นทุกข์เกิดแต่มโนสัมผัส
the painful and unpleasant feeling produced by mental contact

อันนี้เรียกว่าโทมนัส
- this, bhikkhus, is called mental pain.

ก็อุปายาสเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is anguish (upayasa)?

ความแค้น ความคับแค้น
The distress and anguish

ภาวะของบุคคลผู้แค้น ภาวะของบุคคลผู้คับแค้น
ของบุคคล ผู้ประกอบด้วยความพิบัติอย่างใดอย่างหนึ่ง
ผู้ถูกธรรมคือทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่งกระทบแล้ว
and the state of distress and anguish that arises because of this or that loss
(of relatives, or possessions) or this or that painful state that one experiences

อันนี้เรียกว่าอุปายาส
- this, bhikkhus, is called anguish.

ก็ความประจวบกับสิ่งไม่เป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the dukkha of having to associate with those (persons or things) one dislikes (appiyehi sampayogo dukkho)?

ความประสบความพรั่งพร้อม ความร่วม ความระคน
Having to meet, remain with, be in close contact, or intermingle,

ด้วยรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะอันไม่น่าปรารถนา ไม่น่าใคร่ ไม่น่าพอใจ หรือ
with sights, sounds, odours, tastes, tactile objects, and dhammas in this world
which are undesirable, unpleasant or unenjoyable, or

ด้วยบุคคลผู้ปรารถนาสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์
ปรารถนาสิ่งที่ไม่เกื้อกูล
ปรารถนาความไม่ผาสุก
ปรารถนาความไม่เกษมจากโยคะ
ซึ่งมีแก่ผู้นั้น
with those who desire one's disadvantage, loss, discomfort,
or association with danger

อันนี้เรียกว่า ความประจวบกับสิ่งไม่เป็นที่รักก็เป็นทุกข์
- this, bhikkhus, is called the dukkha of having to associate with those
(persons or things) one dislikes.

ก็ความพลัดพรากจากสิ่งที่รัก ก็เป็นทุกข์ เป็นไฉน
And, bhikkhus, what is the dukkha of being separated from those one loves or likes (piyehi vippayogo dukkho)?

ความไม่ประสบความไม่พรั่งพร้อม ความไม่ร่วม ความไม่ระคน
Not being able to meet, remain with, be in close contact, or intermingle,

ด้วยรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันน่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ หรือ
with sights, sounds, odours, tastes, tactile objects, and dhammas in this world
which are desirable, pleasant or enjoyable,or

ด้วยบุคคลผู้ปรารถนาประโยชน์
ปรารถนาสิ่งที่เกื้อกูล
ปรารถนาความผาสุก
ปรารถนาความเกษมจากโยคะ คือ มารดา บิดา พี่ชาย น้องชาย พี่หญิง น้องหญิง มิตร อมาตย์หรือ ญาติสาโลหิต
ซึ่งมีแก่ผู้นั้น
with mother or father or brothers or sisters or friends or companions
or maternal and paternal relatives who desire one's advantage, benefit,
comfort or freedom from danger

อันนี้เรียกว่า ความพลัดพรากจากสิ่งที่รักก็เป็นทุกข์
- this, bhikkhus, is called the dukkha of being separated
from those one loves or likes.

ก็ปรารถนาสิ่งใดไม่ได้ แม้อันนั้น ก็เป็นทุกข์ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the dukkha of wishing for what one cannot get?

ความปรารถนาย่อมบังเกิดแก่สัตว์ผู้มีความเกิดเป็นธรรมดา อย่างนี้ว่า
Bhikkhus, in beings subject to birth and rebirth the wish arises:

โอหนอ ขอเราไม่พึงมีความเกิดเป็นธรรมดา
"Oh that we were not subject to birth and rebirth!

ขอความเกิดอย่ามีมาถึงเราเลย
Oh that birth and rebirth would not happen to us!"

ข้อนั้นสัตว์ไม่พึงได้สมความปรารถนา
But this cannot happen by merely wishing.

แม้ข้อนี้ ก็ชื่อว่าปรารถนาสิ่งใดไม่ได้ แม้อันนั้นก็เป็นทุกข์
This is the dukkha of wishing for what one cannot get.

ความปรารถนาย่อมบังเกิดแก่สัตว์ผู้มีความแก่เป็นธรรมดา อย่างนี้ว่า
Bhikkhus, in beings subject to ageing the wish arises:

โอหนอ ขอเราไม่พึงมีความแก่เป็นธรรมดา
"Oh that we were not subject to ageing!

ขอความแก่อย่ามีมาถึงเราเลย
Oh that ageing would not happen to us! "

ข้อนั้นสัตว์ไม่พึงได้สมความปรารถนา
But this cannot happen merely by wishing.

ความปรารถนาย่อมบังเกิดแก่สัตว์ผู้มีความเจ็บเป็นธรรมดาอย่างนี้ว่า
Bhikkhus, in beings subject to illness the wish arises:

โอหนอ ขอเราไม่พึงมีความเจ็บเป็นธรรมดา
"Oh that we were not subject to illness!

ขอความเจ็บอย่ามีมาถึงเราเลย
Oh that illness would not happen to us!"

ข้อนั้นสัตว์ไม่พึงได้สมความปรารถนา
But this cannot happen merely by wishing.

ความปรารถนาย่อมบังเกิดแก่สัตว์ผู้มีความตายเป็นธรรมดาอย่างนี้ว่า
Bhikkhus, in beings subject to death the wish arises:

โอหนอขอเราไม่พึงมความตายเป็นธรรมดา
"Oh that we were not subject to death!

ขอความตายอย่ามีมาถึงเราเลย
Oh that death would not happen to us!",

ข้อนั้นสัตว์ไม่พึงได้สมความปรารถนา
But this cannot happen merely by wishing.

ความปรารถนา ย่อมบังเกิดแก่สัตว์ผู้มีโสกปริเทวทุกขโทมนัสอุปายาส
เป็นธรรมดาอย่างนี้ว่า
Bhikkhus, in beings subject to sorrow, lamentation, physical pain, mental pain and anguish the wish arises:

โอหนอ ขอเราไม่พึงมีโสกปริเทวทุกขโทมนัสอุปายาสเป็นธรรมดา
"Oh that we were not subject to sorrow, lamentation, physical pain, mental pain and anguish!

ขอโสกปริเทวทุกขโทมนัสอุปายาส อย่ามีมาถึงเราเลย
Oh that sorrow, lamentation, physical pain, mental pain,
and anguish would not happen to us!"

ข้อนั้นสัตว์ไม่พึงได้สมความปรารถนา
But this cannot happen merely by wishing.

แม้ข้อนี้ ก็ชื่อว่าปรารถนาสิ่งใดไม่ได้ แม้อันนั้นก็เป็นทุกข์
This is the dukkha of wishing for what one cannot get.

ก็โดยย่อ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is (meant by)
"In short, the five aggregates of clinging are dukkha"?

อุปาทานขันธ์ คือ
They are

รูป
the aggregate of corporeality,

เวทนา
the aggregate of feeling,

สัญญา
the aggregate of perception,

สังขาร
the aggregate of mental formations, and

วิญญาณ
the aggregate of consciousness.

เหล่านี้เรียกว่า โดยย่อ อุปาทานขันธ์ทั้ง ๕เป็นทุกข์
These, bhikkhus, are what is meant by
"In short, the five aggregates of clinging are dukkha."

b. Samudayasacca Pabba (Section on the Noble Truth of the Cause of Dukkha)

[๒๙๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขสมุทัยอริยสัจ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the Noble Truth of the cause of dukkha?

ตัณหานี้ใด
It is that craving

อันมีความเกิดอีก
which gives rise to fresh rebirth;

ประกอบ ด้วยความกำหนัด ด้วยอำนาจความเพลิดเพลิน
and which together with delight and clinging,

เพลิดเพลินยิ่งนักในอารมณ์นั้นๆ คือ
(accepts, enjoys, and) finds great delight in this or that
(existence or sense pleasure that happens to arise). Namely,

กามตัณหา
craving for sense pleasures (kamatanha),

ภวตัณหา
craving for (better) existences (bhavatanha),

วิภวตัณหา ฯ
and craving for non-existence (vibhavatanha).note97

[๒๙๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ตัณหานี้นั้น

เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่ไหน
When this craving arises, bhikkhus, where does it arise?

เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่ไหน
When it establishes itself,note98 where does it establish itself?

ที่ใดเป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ตัณหานั้น

เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้
When this craving arises and establishes itself,
it does so in the delightful and pleasurable characteristics of the world.note99

อะไรเป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ฯ
What are the delightful and pleasurable characteristics of the world?

ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิดย่อมเกิดที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ ณ ที่นี้ ฯ

In the world, the eye has the characteristic of being delightful and pleasurable.When this craving arises, it arises there (i.e. in the eye); when it establishes itself, it establishes itself there. In the world, the ear…. In the world, the nose…. In the world, the tongue…. In the world, the body…. In the world, the mind has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหาเมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, visible objects…. In the world, sounds…. In the world, odours…. In the world, tastes…. In the world, tactile objects…. In the world, dhammas have the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ มโนวิญญาณ
เป็นที่รักที่เจริญในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดขึ้นในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, eye-consciousness…. In the world, ear-consciousness…. In the world, nose-consciousness…. In the world, tongue-consciousness…. In the world, body-consciousness…. In the world, mind-consciousness has the char acteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

จักขุสัมผัส โสตสัมผัส ฆานสัมผัส ชิวหาสัมผัส กายสัมผัส มโนสัมผัส
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

In the world, eye-contact…. In the world, ear-contact…. In the world, nose- contact…. In the world, tongue-contact…. In the world, body-contact…. In the world, mind-contact has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.note100

จักขุสัมผัสสชาเวทนา โสตสัมผัสสชาเวทนา ฆานสัมผัสสชาเวทนา
ชิวหาสัมผัสสชาเวทนา กายสัมผัสสชาเวทนา มโนสัมผัสสชาเวทนา เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

In the world, the feeling born of eye-contact…. In the world, the feeling born of ear-contact…. In the world, the feeling born of nose-contact…. In the world, the feeling born of tongue-contact…. In the world, the feeling born of body- contact…. In the world, the feeling born of mind-contact has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

รูปสัญญา สัททสัญญา คันธสัญญา รสสัญญา
โผฏฐัพพสัญญา ธัมมสัญญา
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

In the world, the perception of visible objects…. In the world, the perception of sounds…. In the world, the perception of odours…. In the world, the perception of tastes…. In the world, the perception of tactile objects…. In the world, the perception of dhammas has the characteristic of being delight ful and pleasurable.

When this craving arises it arises there,
when it establishes itself, it establishes itself there.

รูปสัญเจตนา สัททสัญเจตนา คันธสัญเจตนา รสสัญเจตนา
โผฏฐัพพสัญเจตนา ธัมมสัญเจตนา
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, the volition towards visible objects…. In the world, the volition to wards sounds…. In the world, the volition towards odours…. In the world, the volition towards tastes…. In the world, the volition towards tactile objects…. In the world, the volition towards dhammas has the characteristic of being de lightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.note101

รูปตัณหา สัททตัณหา คันธตัณหา รสตัณหา
โผฏฐัพพตัณหา ธัมมตัณหา
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, the craving for visible objects…. In the world, the craving for sounds…. In the world, the craving for odours…. In the world, the craving for tastes…. In the world, the craving for tactile objects….
In the world, the craving for dhammas has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

รูปวิตก สัททวิตก คันธวิตก รสวิตก โผฏฐัพพวิตก ธัมมวิตก
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, the initial thinking about visible objects…. In the world, the initial thinking about sounds…. In the world, the initial thinking about odours…. In the world, the initial thinking about tastes…. In the world, the initial thinking about tactile objects…. In the world, the initial thinking about dhammas has the char acteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.note102

รูปวิจาร สัททวิจาร คันธวิจาร รสวิจาร โผฏฐัพพวิจาร ธัมมวิจาร
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหา เมื่อจะเกิด ย่อมเกิดในที่นี้
เมื่อจะตั้งอยู่ย่อมตั้งอยู่ในที่นี้ ฯ

In the world, the continued thinking about visible objects…. In the world, the continued thinking about sounds…. In the world, the continued thinking about odours…. In the world, the continued thinking about tastes…. In the world, the continued thinking about tactile objects…. In the world, the continued thinking about dhammas has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving arises it arises there;
when it establishes itself, it establishes itself there.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อันนี้เรียกว่า ทุกขสมุทัยอริยสัจ ฯ
This, bhikkhus, is called the Noble Truth of the cause of dukkha.

c. Nirodhasacca Pabba (Section on the Noble Truth of the Cessation of Dukkha)

[๒๙๘] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขนิโรธอริยสัจเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the Noble Truth of the cessation of dukkha?

ความสำรอกและความดับโดยไม่เหลือ
It is the complete extinction and cessation of this very craving

ความสละ ความส่งคืน
its abandoning and discarding,

ความปล่อยวาง ความไม่มีอาลัย ในตัณหานั้น
the liberation and detachment from it.

ก็ตัณหานั้น

เมื่อบุคคลจะละ ย่อมละเสียได้ในที่ไหน
Bhikkhus, when this craving is abandoned, where is it abandoned?
  เมื่อจะดับ ย่อมดับในที่ไหน
When it ceases, where does it cease?

ที่ใดเป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ตัณหานั้น

เมื่อบุคคลจะละ ย่อมละเสียได้ในที่นี้
เมื่อจะดับย่อมดับในที่นี้
When this craving is abandoned or ceases
it does so in the delightful and pleasurable characteristics of the world.note103

อะไรเป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ฯ
What are the delightful and pleasurable characterictics of the world?

ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ตัณหานั้น

เมื่อบุคคลจะละ ย่อมละเสียได้ในที่นี้
เมื่อจะดับย่อมดับในที่นี้

In the world, the eye has the characteristic of being delightful and pleasurable. When this craving is abandoned, it is abandoned there (i.e. in the eyes); when it ceases, it ceases there. In the world, the ear…. In the world, the nose…. In the world, the tongue…. In the world, the body…. In the world, the mind has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there

รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

ตัณหานั้น เมื่อบุคคลจะละ ย่อมละเสียได้ในที่นี้
เมื่อจะดับย่อมดับในที่นี้

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ
กายวิญญาณ มโนวิญญาณ
เป็นที่รักที่เจริญในโลก

When this craving is abandoned,it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

จักขุสัมผัสสชาเวทนา โสตสัมผัสสชาเวทนา ฆานสัมผัสสชาเวทนา
ชิวหาสัมผัสสชาเวทนา กายสัมผัสสชาเวทนา มโนสัมผัสสชาเวทนา
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

In the world, the feeling born of eye-contact…. In the world, the feeling born of ear-contact…. In the world, the feeling born of nose-contact…. In the world, the feeling born of tongue-contact…. In the world, the feeling born of mind- contact has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

In the world, the perception of visible objects…. In the world, the perception of sounds…. In the world, the perception of odours…. In the world, the percep tion of tastes…. In the world, the perception of tactile objects…. In the world, the perception of dhammas has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

In the world, the volition towards visible objects…. In the world, the volition to wards sounds…. In the world, the volition towards odours…. In the world, the volition towards tastes…. In the world, the volition towards tactile objects…. in the world, the volition towards dhammas has the characteristic of being de lightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

In the world, the craving for visible objects…. In the world, the craving for sounds…. In the world, the craving for tastes…. In the world, the craving for tactile objects…. In the world, the craving for dhammas has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there

In the world, the initial thinking about visible objects…. In the world, the initial thinking about sounds…. In the world, the initial thinking about odours…. In the world, the initial thinking about tastes…. In the world. the initial thinking about tactile objects…. In the world, the initial thinking about dhammas has the char acteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

รูปวิจาร สัททวิจาร คันธวิจาร รสวิจาร
โผฏฐัพพวิจาร ธัมมวิจาร
เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก

In the world, the continued thinking about visible objects…. In the world, the continued thinking about sounds…. In the world, the continued thinking about odours…. In the world, the continued thinking about tastes…. In the world, the continued thinking about dhammas has the characteristic of being delightful and pleasurable.

When this craving is abandoned, it is abandoned there;
when it ceases, it ceases there.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อันนี้เรียกว่า ทุกขนิโรธอริยสัจ ฯ
This, bhikkhus, is the Noble Truth of the cessation of dukkha.

d. Maggasacca Pabba
(Section on the Noble Truth of the Path leading to the cessation of Dukkha)

[๒๙๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is the Noble Truth of the path leading to the cessation of dukkha?

นี้คือมรรคมีองค์ ๘ อันประเสริฐ คือ
It is the Noble Eightfold Path, namely,

สัมมาทิฏฐิ
Right View (Samma-ditthi),

สัมมาสังกัปปะ
Right Thought (Samma-sankappa),

สัมมาวาจา
Right Speech (Samma-vaca),

สัมมากัมมันตะ
Right Action (Sammakammanta),

สัมมาอาชีวะ
Right Livelihood (Samma-ajiva),

สัมมาวายามะ
Right Effort (Samma-vayama),

สัมมาสติ
Right Mindfulness (Samma-sati),

สัมมาสมาธิ
and Right Concentration (Samma-samadhi).

ก็สัมมาทิฏฐิเป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right View?

ความรู้ในทุกข์
The understanding of dukkha;

ความรู้ในทุกขสมุทัย
the understanding of the cause of dukkha;

ความรู้ในทุกขนิโรธ
the understanding of the cessation of dukkha;

ความรู้ในทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา
the understanding of the path leading to the cessation of dukkha.

อันนี้เรียกว่า สัมมาทิฏฐิ
This, bhikkhus, is called Right View.note104

สัมมาสังกัปปะ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Thought?

ความดำริในการออกจากกาม
Thoughts directed to liberation from sensuality;

ความดำริในความไม่พยาบาท
thoughts free from ill-will;

ความดำริในอันไม่เบียดเบียน
and thoughts free from cruelty.

อันนี้เรียกว่า สัมมาสังกัปปะ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Thought.note105

สัมมาวาจา เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Speech?

การงดเว้นจากการพูดเท็จ
Abstaining from lying,

งดเว้นจากการพูดส่อเสียด
from tale-bearing,note106

งดเว้นจากการพูดคำหยาบ
from abusive speech,

งดเว้นจากการพูดเพ้อเจ้อ
and from vain and unbeneficial talk.note107

อันนี้เรียกว่าสัมมาวาจา ฯ
This, bhikkhus, is called Right Speech.

สัมมากัมมันตะ เป็นไฉน And what, bhikkhus, is Right Action?

การงดเว้นจากการฆ่าสัตว์
Abstaining from killing living beings,note108

งดเว้นจากการถือเอาสิ่งของที่เขามิได้ให้
from stealingnote109

งดเว้นจากการประพฤติผิดในกาม
and from wrongful indulgence in sense pleasures.note110

อันนี้เรียกว่า สัมมากัมมันตะ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Action.

สัมมาอาชีวะ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Livelihood?

อริยสาวกในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus, the noble disciple

ละการเลี้ยงชีพที่ผิดเสีย
completely abstains from a wrong way of livelihood

สำเร็จการเลี้ยงชีพด้วยการเลี้ยงชีพที่ชอบ and makes his living by a right means of livelihood

อันนี้เรียกว่า สัมมาอาชีวะ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Livelihood.note111

สัมมาวายามะ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Effort?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhus,

เกิดฉันทะพยายาม ปรารภความเพียร ประคองจิตไว้ ตั้งจิตไว้
a bhikkhu generates an intention, makes effort, rouses energy,
applies his mind, and strives ardently

เพื่อมิให้อกุศลธรรมอันลามกที่ยังไม่เกิดบังเกิดขึ้น
to prevent the arising of evil, unwholesome states of mind
that have not yet arisen.

เพื่อละอกุศลธรรมอันลามกที่บังเกิดขึ้นแล้ว
He generates an intention, makes effort, rouses energy,
applies his mind, and strives ardently to abandon evil,
unwholesome states of mind that have arisen.

เพื่อให้กุศลธรรมที่ยังไม่เกิดบังเกิดขึ้น
He generates an intention, makes effort, rouses energy,
applies his mind, and strives ardently to attain
wholesome states of mind that have not yet arisen.

เพื่อความตั้งอยู่ไม่เลือนหาย เจริญยิ่ง ไพบูลย์ มีขึ้น เต็มเปี่ยม
แห่งกุศลธรรมที่บังเกิดขึ้นแล้ว
He generates an intention, makes effort, rouses energy,
applies his mind, and strives ardently to maintain
the wholesome states of mind that have arisen,
to prevent their lapsing, to increase them, to cause them to grow,
and to completely develop them.

อันนี้เรียกว่า สัมมาวายามะ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Effort.

สัมมาสติ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Mindfulness?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้
Here (in this teaching), bhikkhu

พิจารณาเห็นกายในกายอยู่
dwells perceiving again and again the body (kaya) note13 as just the
body note14 (not mine, not I, not self, but just a phenomenon)

มีความเพียร
with diligence, note15

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, note16

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;note17

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่
he dwells perceiving again and again feelings (vedana) note18 as just
feelings (not mine, not I, not self but just as phenomena)

มีความเพียร
with diligence, note15

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, note16

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;note17

พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่
he dwells perceiving again and again the mind (citta) note19
as just the mind (not mine, not I, not self but just a phenomenon)

มีความเพียร
with diligence, note15

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, note16

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;note17

พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่
he dwells perceiving again and again dhammas note20 as just dhammas
(not mine, not I, not self but just as phenomena)

มีความเพียร
with diligence, note15

มีสัมปชัญญะ
clear understanding, note16

มีสติ
and mindfulness,

กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
thus keeping away covetousness and mental pain in the world;note17

อันนี้เรียกว่า สัมมาสติ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Mindfulness.

สัมมาสมาธิ เป็นไฉน
And what, bhikkhus, is Right Concentration?

ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม สงัดจาก อกุศลธรรม
Here (in this teaching), bhikkhus, a bhikkhu being detached from sensual
desire and unwholesome states

บรรลุปฐมฌาน มีวิตก มีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่
attains and dwells in the first jhana which has vitakka and vicara; and
rapture (piti) and sukha born of detachment (from the hindrances).note112

เธอบรรลุทุติยฌาน มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน
เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เพราะวิตกวิจารสงบไป ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร
มีปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิอยู่
With the subsiding of vitakka and vicara, a bhikkhu
attains and dwells in the second jhana, with internal tranquility and
one-pointedness of mind, without vitakka and vicara,
but with rapture and sukha born of concentration.

เธอมีอุเบกขา มีสติ มีสัมปชัญญะ เสวยสุขด้วยกาย
เพราะปีติสิ้นไป บรรลุตติยฌานที่พระอริยทั้งหลาย สรรเสริญว่า
ผู้ได้ฌานนี้ เป็นผู้มีอุเบกขา มีสติอยู่เป็นสุข
Being without rapture, a bhikkhu dwells in equanimity with mindfulness
and clear understanding, and experiences sukha in mind and body.
He attains and dwells in the third jhana; that which causes a person who
attains it to be praised by the Noble Ones note113
as one who has equanimity and mindfulness, one who abides in sukha.

เธอบรรลุจตุตถฌาน ไม่มีทุกข์ไม่มีสุข เพราะละสุขละทุกข์
และดับโสมนัสโทมนัสก่อนๆ ได้
มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่
By becoming detached from both sukha and dukkha and
by the previous cessation of gladness and mental pain,
a bhikkhu attains and dwells in the fourth jhana,
a state of pure mindfulness born of equanimity.

อันนี้เรียกว่า สัมมาสมาธิ ฯ
This, bhikkhus, is called Right Concentration.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อันนี้เรียกว่า ทุกขนิโรธคามิมีปฏิปทาอริยสัจ ฯ
This, bhikkhus, is called the Noble Truth of the path leading
to the cessation of dukkha.

ดังพรรณนามาฉะนี้ ภิกษุย่อม

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นธรรมในธรรม คือ อริยสัจ ๔ อยู่ ฯ
Thus, bhikkhus, in this way a bhikkhu dwells perceiving again and again the Four Noble Truths as just the Four Noble Truths.

จบสัจจบรรพ

จบธัมมานุปัสสนา

[๓๐๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย
Indeed, bhikkhus,

ก็ผู้ใดผู้หนึ่ง
whosoever